Çocuklara Kitap Okuma Alışkanlığı Kazandırmak

Türk toplumunun geneline baktığımızda okumayı seven bir yapımızın olduğu söylenemez. Bir yandan okumanın önemini bilip diğer yandan bu konu hakkında herhangi bir adım atmamak da tembellik gibi insan doğasının en önemli göstergelerinden biri.

Hemen herkesin bir şekilde duyduğu ya da okuduğu bir bilgi olan matbaanın Osmanlı topraklarına gelişi 1500'lü yılların başına rastlamaktadır. İspanya'dan sürülüp, Osmanlıya sığınan iki Yahudi kardeşin Sultan II. Beyazıt'tan aldıkları izinle İstanbul'da bu tarihlerde açtıkları ilk matbaa sonrasında Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde imparatorluk sınırları içerisinde iki binden fazla kitap basımını gerçekleşmişlerdi.

İlk Türk matbaacısı olarak adına çok aşina olduğumuz İbrahim Müteferrika III. Selim döneminde Matbaa-ı Amire adı verilen ilk devlet matbaasını kurmuştur. Matbaanın Osmanlı topraklarına gelişi ile ilgili çeşitli fikirler ortaya atılmıştır. Kimi görüşlere göre 33 kimilerine göre de icadından 200 yıl sonra bir hayli gecikmeli olarak topraklarımızda kullanılmaya başlanmıştır.

Kitap, kitap basımı, kitapların yasaklanması gibi okumanın dolayısıyla fikir ve bilgi sahibi olmanın pek çok ülkede olduğu gibi sancılı süreçlerinden Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti de geçmiştir. Toplumumuzun okuma alışkanlığı üzerinde çeşitli otoriter baskıların etkisi elbette ki olmuştur.

Türkiye Cumhuriyeti'nde 1 Kasım 1928 tarihinde yapılan harf devrimi ile geçilen Latin alfabesi sayesinde ve tabi o dönemin idealist kadrolarının azmiyle kısa sayılabilecek bir sürede ülkedeki okur yazarlık oranı ciddi şekilde artmıştır. Bir gecede cahil kaldık gibi temelsiz iddiaların aksine yeni alfabe sayesinde okur yazarlık artmış, dünya ile entegrasyon süreci başlamıştır.

Ülkemizin okuma ile ilgili pek çok sınavdan kah başarıyla kah dramatik olaylarla geçtiğini söylemek mümkün. Bu nedenle geçmişin hatalarına takılı kalmadan yarın için neler yapabileceğimize, çocuklarımıza ve genlerimize kitap okuma alışkanlığını nasıl kazandırabileceğimiz odaklanmamız gerekmektedir.

Yakın geçmişin televizyon, günümüzün internet ve sosyal medya alışkanlıklarına esir olmadan kitap, dergi, hatta e-kitap okuma oranını ve hevesini nasıl arttırabiliriz sorusunun cevabını çocukluk döneminde aramamız ve bulmamız gerekiyor. Bu nedenle bu günkü yazımızda çocuğa kitap okuma alışkanlığı nasıl kazandırılır? sorusunun cevabını bulmaya ayırdık.

Bu soruya cevap ararken sadece çocuklara kitap okuma alışkanlığı kazandırma sürecini ele almayacağız. Bebekler için kitap okumanın önemi, çocuklar için kitap seçimi, mental ve sosyal gelişim açısından kitap okumanın önemi gibi konulara da değinmeye çalışacağız.

Tabi ki yazımız içerisinde 0-3 yaş aralığından başlayıp, 12 yaşına kadar çocuklar için kitap seçimi konusunda da önemli bilgilere yer vereceğiz.

Kitap Okuma Alışkanlığının Çocuk Gelişiminde Önemi

Büyük adam olmanın dahi okuma ile ilişkilendirildiği toplumumuzda hem çocukların hem de bireylerin kişisel gelişimi için okumak, öğrenmek çok önemlidir. Özellikle bilgiye ulaşmanın oldukça kolay olduğu günümüz dünyasında okumanın, öğrenmenin ve araştırmanın değeri sürekli artmaktadır. Merak duyduğumuz bir konu hakkında, eğitim öğretim ya da iş hayatımızda ya da boş vaktimizi değerlendirmek için bir şeyler okuduğumuzda edindiğimiz bilgiler ve o anki hissiyatımız hayatımızda bir yer edinmektedir. Bir anlamda okuduklarımız hayatımızın şekillenmesinde büyük rol almaktadır.

Kitap okuma alışkanlığını küçük yaşta kazanan kişiler günlük hayatlarında hayal güçlerini kullanarak daha öngörülü hareket edebilirler ve hislerini daha efektif kullanabilirler. Aktif bir dinlenme yöntemi de olan kitap okumak zihni dinlendirmenin en keyifli yollarından birisidir. Düşüncelerden arınma, yalnızlık hissiyle baş edebilme, empati kurabilme, stres ve kaygılarla baş edebilme gibi pek çok olumlu sonuçlar da kitap okunarak kazanılabilir. Kaliteli bir uyku, yüksek konsantrasyon ve iyi bir iletişim becerisi de kitap okumanın faydaları arasındadır. Küçük yaşlardan itibaren kitap okumak ciddi anlamda bir kelime dağarcığı oluşmasına imkan tanır. Genel kültür seviyesi hızla artan kitap okuyan bireylerin bir anlamda hayata bakış açıları da değişmektedir.

Bu bilgiler ışığında çocukların kitap okuma alışkanlığı edinmesi ile saydığımız özelliklerin alt yapısını çok erken yaşlarda oluşturmaya başlayacaklarını söyleyebiliriz.

Mental Gelişim Açısından Önemi

Çocuklara kitap okuma alışkanlığının kazandırılması kadar, okuma öğrenene kadar onlara kitap okumak da son derece önemli. Kitap okuma alışkanlığının kazandırılması sürecinin ilk adımları bebeklikten itibaren özellikle ebeveynler tarafından okunan kitaplarla atılmaktadır. Çocuk yetiştirirken onlara ebeveynleri tarafından okunacak masal ve öykülerin faydaları bugün psikologlar tarafından da kabul edilmektedir. Okul öncesi dönem olarak tanımlayabileceğimiz 0-6 yaş aralığında çocuklara okunan kitaplar onların dinleme ve ileride okuma yetilerine önemli katkı sunmaktadır. Bu çocuklarda dil gelişimi daha hızlı olmakta, yaşıtlarına göre okuma yazma becerileri daha başarılı seyretmektedir.

Çocuklara okunacak hikayeler sadece kitap okuma etkinliği şeklinde düşünülmemelidir. Aynı zamanda çocuk-anne-baba ilişkisini kapsayan mental gelişime de son derece faydası olan sosyal bir eylemdir. Bu nedenle çocuklara kitap okumak ve onlara erken yaşta kitap okuma alışkanlığı kazandırmak pasif bir aktivite değildir. Okunan kitap üzerinden yapılacak bir değerlendirme ya da tartışma çocukların kendi perspektifinin çok ötesinde bir noktaya gidebilmelerini sağlayacaktır.

Düşünmekten çok hissetme eğiliminde olan çocuklar kendilerine okunan masal ve öykülerde duydukları ile kendi duygularını harmanlayarak hem hayal güçlerini hem de düşünme kabiliyetlerini zenginleştirirler. Beyni en iyi ve olumlu yönde uyaran aktivitelerden olan kitap okuma ile edinilecek birikimler ilerleyen yaşlarda çok olumlu geri dönüşlerin alınmasına vesile olmaktadır.

Sosyal Gelişim Açısından Önemi

Kitap okumak bir yönüyle kitap içerisindeki karakterlerle empati kurmak, kendimizi o karakterlerin yerine koyarak onlarla heyecanlanıp, üzülmek, sevinmek, kızmak kısacası kitap okuyarak sosyalleşmek demektir. Kitap okuma alışkanlığının kazandırdığı özelliklerin başında gelen bu durum sayesinde gerçek hayata karşılaşacağımız olaylar ve durumlar karşısında adeta bir ön hazırlık yapmış oluruz.

Çocukların sosyal gelişimine çok büyük katkı sunan kitap okumak, onların sosyal ve duygusal gelişimini destekler, başta kendilerini ve çevrelerindeki diğer insanları daha kolay anlamalarını sağlar. Hayatları boyunca her yaş grubundan insanla iletişimlerini kolaylaştırmaya da yarayan kitap okuma alışkanlığı, karar verme, sorun çözme gibi temel becerilerin gelişmesine de olanak sunar.

Kitaplar çocukları hayatın gerçeklerine karşı da hazırlamaktadır. sevgi, ölüm, doğum, sağlık, hastalık, iyilik, kötülük gibi daha pek çok hayatın gerçeği olarak nitelendirebileceğimiz durum kitaplar sayesinde travma yaşamadan öğrenilebilir. Çocukların kendilerini ve başkalarını anlama özelliklerinin kitaplar sayesinde kazanılabilecek bir öğrenim olduğunu daha önce de belirtmiştik. İşte kitap okuyarak kazanılan tüm bu özellikler sayesinde çocuklar sosyal gelişimlerinin temellerini çok sağlam atarlar.

Çocuklara Nasıl Kitap Okuma Alışkanlığı Kazandırılır?

Yazımızın da ana konusunu oluşturan çocuklara kitap okuma alışkanlığının kazandırılmasına bu başlık altında daha detaylı değinmeye çalışacağız.

Çocukların kitap okumalarının önemini net bir şekilde ortaya koyan onlarca bilimsel araştırma yapılmış ve pek çoğu kabul görmüştür. Örneğin günde sadece 20 dakika kitap okuyan çocukların okulda daha iyi performans gösterdikleri net bir şekilde ortaya koyulmuş durumda. Çocuklara kitap okuma alışkanlığının kazandırılması noktasında en büyük görev elbette ki ailelere düşmektedir. Çünkü çok az sayıdaki çocuk kendi kendine kitap okuma alışkanlığı edinebilmektedir.

Bu açıdan baktığımızda ailelerin de bilinçlenmesi, çocuklarına kitap okuma alışkanlığını nasıl kazandırabileceklerini öğrenmesi gerekmektedir. Çocuklara okuma alışkanlığının kazandırılması ile ilgili en önemli gördüğümüz konuları maddeler halinde yazımızın bu bölümünde paylaşmaya çalışacağız.

• Okuma zamanı belirlemek, ailedeki herkes için uygun bir saat seçilerek kolayca gerçekleştirilebilecek bir aktivite. Uyku öncesi, tatil günleri ya da ödevler bittikten sonra bu süreç için ideal zamanlardır.
• Okuma yeri belirlemek, herkesin rahat edebileceği bir yer olabilir. Okuma köşesi oluşturulması görsel olarak da hafızalarda yer edeceğinden okuma dürtüsünün oluşmasını sağlayacaktır. Rahat ve geniş bir koltuk, pencere önünde bir sedir, yemek masası bu etkinlik için kullanılabilir.
• Dönüşümlü kitap okumak, ailenin her bir ferdinin sıra kendisine geldiğinde diğerlerine kitap okuması hem dikkat konusunda hem de sorumluluk alma konusunda faydalı olacaktır.
• İnteraktif okuma deneyimi, dinleyicileri özellikle çocukları okuma sürecinin içerisinde aktif olarak katacağından oldukça önemlidir. Bu işe kitap, yazar ve kitabın konusu hakkında bilgi vererek ve sonrasında çeşitli sorular sorarak başlanabilir. Okudukça hikayenin nasıl ilerleyeceği birlikte tartışılabilir, etkileyici bir ses tonu ve yerinde vurgularla kitaba dolayısıyla konuya olan ilgi artırılabilir.
• Evde okunacak materyal sayısını artırmak çocukların okumak için pek çok alternatifi olduğu duygusunu oluşturur, Kitap, dergi, gazete, çizgi roman gibi farklı türde okunacak her bir materyal çocukların dikkatini çekecek, okuma alışkanlıklarının oluşmasına katkı sunacaktır.
• Çocukların anne-babaları okurken görmesi ilham alabilmeleri açısından çok değerlidir. Evde kitap okuyan ebeveynlerin bulunması çocukların kendilerine örek alacak kişi bulmasını da kolaylaştıracaktır.
• Büyük kardeşlerin küçük kardeşlere kitap okuması tam anlamıyla kazan kazan durumudur. Abi ya da ablanın kardeşine kitap okuması onların kendilerine olan özgüvenini artırırken kardeşler arasındaki sosyal bağın da güçlenmesini sağlar.
• Okuma rutinleri oluşturmak, çocuklara okula başlamadan önde ya da yaz tatilinde başladığında okuması için bir kitabın belirlenmesi ile keyifli bir gelenek oluşturma şeklinde yapılabilir.
• Çocukların en sevdikleri kitaplar her zaman yanında olmalıdır. Bu durum okumaya yeni adım atmış biri olarak kendine olan güvenini artıracaktır. Ayrıca tekrar tekrar okunan kitaplar sayesinde okuma akıcılığı kazanmak da mümkün olacaktır. Favori kitaplarını istedikleri zaman okuyabilen çocuklar okumayı daha çok sevecektir.

Çocuklar İçin Kitap Seçimi

Çocuk gelişimi için ebeveynlerin elinde olan ve yapabilecekleri en önemli işlerden biri çocukların yaşına göre kitap seçimidir. Çocukların iyi birer okur olabilmeleri için kitap seçimi son derece önemlidir.

Örneğin Çocuk kitapları seçilirken kitap boyutlarına dikkat ederek seçim yapmak gerekir. Bunun gibi farklı kriterler de göz önünde bulundurularak doğru seçimler yapılabilir.

Doğru kitap seçimi aşamasında amaç yani kitabı okumadaki amaca göre sınıflandırma yapılabilir. Bu kitap okuma amacı sınıflandırmasında çocuklara bir şey mi öğretilmek isteniyor ya da keyifli vakit geçirmeleri ve eğlenmeleri mi isteniyor bu gibi konular baz alınabilir. Tabi bu noktada çocuk nelerden hoşlanıyor, ne tür kitaplardan daha çok zevk alıyor ve hangi kitapları tekrar okumanızı istiyor bunları doğru analiz edip tercihte bulunulabilir. Yaşı daha büyük çocuklarda onların isteklerini de göz önünde bulundurarak, onlara ne tür kitaplardan hoşlandıklarını sorarak fikirlerini alabilirsiniz. Kitap seçimi çok eğlenceli ve ebeveyn çocuk arasındaki ilişkiyi kuvvetlendirecek aktivitelerden birisidir.

Çocukların seviyesine uygun kitapları almak onların okuduklarını anlayabilmeleri adına gerekli ve önemlidir. Çocukların yaşı dikkate alınmadan seçilecek kitaplar okumaya karşı önyargı oluşturabilir. Sizin okuduğunuz ya da çocuğun kendi okuduğu kitaptan ne anladığını ve neler öğrendiğini sorarak kitabın seviyesinin uygun olup olmadığını anlayabilirsiniz.

Kelimeler cümleleri, cümleler paragrafları paragraflar da kitapları oluşturur. Bu nedenle kelimelerin anlamını bilmek çocuklar için kitabı anlamak açısından en önemli kriterler arasındadır.  Çocukların kitaplara bakışını etkileyecek etkenlerin başında gelen bildikleri ve bilmedikleri kelimeler bazı basit testler ile yaşa uygunluğu test edilebilirler. Örneğin beş parmak testi denilen yöntemi kullanarak kitabın çocuğun yaşına göre olup olmadığını anlayabilirsiniz. Bu test çocuk kitabı okurken anlamını bilmediği her bir kelimenin üzerine parmağını koyması ile yapılmaktadır. Çocuk kitabın herhangi bir sayfasını okurken parmağını herhangi bir kelimenin üzerine koymadıysa ya da 1 kelimenin üzerine koyduysa bu kitabın çocuğun seviyesinin altında olduğunu gösterir. İki ya da üç parmağı sayfa üzerindeyse yani anlamını bilmediği kelime sayısı 2-3 ise bu çocuğun seviyesine uygun demek anlamına gelmektedir. 5 parmak ve daha fazlası sayfanın üzerinde ise çocuğun kitabı tek başına okuması ve anlaması zor demektir, bu gibi durumlarda büyüklerden destek alınarak kitap okunabilir.

Şimdi de yaş dönemlerine göre kitap seçimine değinmeye çalışalım.

Bebekler İçin Kitap Seçimi

0-2 yaş aralığındaki bebekler için ebeveynleri tarafından okunabilecek kitaplar bulunmaktadır. Daha çok basit nesnelerin resimlerine ilgi duyan bebekler için kitap seçiminde olabildiğince renkli ve parlak resimlerin olmasına özen gösterilmelidir. Görme duyusunun zaman içerisinde gelişeceğini bu nedenle karşıt renklerden oluşan resimlerin bulunduğu kitapların tercih edilmesi gerektiğini hatırlatmak isteriz. Bebekler bu yaş aralığında iyi birer dinleyicidir. Bebeklerin kendi hikayelerini kafalarında oluşturmaları açısından resim ağırlıklı yazısız kitaplar daha çok tercih edilmektedir. Yırtamayacağı, sayfalarını kolayca çevirebileceği kitaplar bu yaş kategorisinde değerlendirilmelidir.

0- 3 Yaş İçin Kitap Seçimi

Çocuk kitabı seçiminde 0-3 yaş arasında tercih edilebilecek pek çok seçenek bulunmaktadır. Sesli, müzikli kitaplar bu noktada ilk akla gelen ve çokça tercih edilen seçeneklerdir. Bu yaş grubunda tanıdık resimlerin bulunduğu, hayvan, eşya gibi kelime sayısı az bol resimli kitap seçenekleri tercih edilmelidir. Kaliteli, yıpranma olasılığı düşük kitaplar uzun süreli kullanım için seçilmelidir. Boyut olarak da sayfalarını kolayca çevirebilecekleri ve rahatlıkla taşıyabilecekleri kitaplar bu yaş için uygundur. Kısacası 0-3 yaş arasındaki çocuklar kitapları taşıyabilmeli, ellerinde rahatlıkla tutabilmeli ve dokunabilmelidir. Dilin gelişimine, çevreyi tanımaya ve ilişki kurmaya, algılama kapasitesinin artmasına kitaplar aracılığı ile başlanabilir.

3- 5 Yaş İçin Kitap Seçimi

Çocuk kitabı yayınları 3-5 yaş aralığında da geniş seçeneklerle karşımıza çıkmaktadır. Çocukların kahramanlara ilgi duymaya başladığı bu dönmede kahraman figürleri olan masallar, iyi resmedilmiş hikayeler, hayal gücünü geliştiren konularla bezenmiş kitaplar tercih edilebilir. Çocuğun gerçek hayatta tanıdığı olayların anlatıldığı, nesneleri sınıflandırabileceği, konuları sade bir şekilde anlayabileceği hikaye kitapları bu yaş grubuna hitap etmektedir.

5- 8 Yaş İçin Kitap Seçimi

Bu yaş grubundaki çocuklar hayal güçlerini kullanarak yorumlamayı öğrenmeye başlarlar. Bu nedenle gerçek hayattan alıntılar olan hikayeler tercih edilebilir. Bu yaş kategorisine kadar okunan hikayelerdeki iyi ve güzel karakterlerin yanı sıra kötü ve yanlış karakterleri içeren konular da ele alınabilir. Çocukların ilgi alanları bu dönemlerde oluşmaya başlar, buna uygun kitaplar seçilebilir. Pedagog onaylı çocuk kitapları da alternatifler arasına eklenmelidir. Kavram ve dil yönünden gelişmiş, yeni bilgileri öğreten kitaplar da artık tercih edilebilir. Bu yaş aralığında okuma yeni yeni öğrenildiğinden kısa ve büyük harflerle yazılmış kitaplar çocuklara okutulabilir.

8-12 Yaş İçin Kitap Seçimi

Değerler eğitimi konusunda adımların atılmasını takip eden bu yaş grubu kitaplarda iyi ve kötü kavramları daha sık yer almaktadır. Çocukların sonunu kendilerinin tamamlayabilecekleri yaratıcı ve motive eden konuların işlendiği, çocukların karakter ve zevkine uygun kitaplar 8-12 yaş grubu kitapların özellikleri arasındadır.

Son Çıkan Kitaplar - Yazarlar ve Yayınevleri

Günümüzde kitaba ulaşmanın çok çeşitli ve kolay yolları bulunmaktadır. Hemen her alışveriş merkezinde yer alan kitapçılardan ya da bildiğiniz semt kitapçılarından aradığınız kitabı bulabilmeniz mümkün. Bir diğer yöntem de hiç kuşkusuz online kitap satın alama. Son çıkan çocuk kitapları ve bunların yazarları hakkında internette yapılacak kısa bir araştırma ile güvenilir ve bilinen kaynaklar bulmak mümkün. Bu noktada filtrelemeyi en çok satan çocuk kitapları şeklinde yaparak fikir sahibi olmanız da mümkün.