Pay Piyasası Endeksleri

Dünyanın her yerinde borsa işlemleri yatırımcıların yoğun ilgi gösterdikleri bir alandır. Ülkemizde Borsa İstanbul adı ile anılan (kısaca BİST) yapı 1985 yılında açılan sermaye piyasasında faaliyet gösteren Türk ve yabancı kaynaklı bankalara, aracı kurumlara saklama ile takas hizmeti vermektedir. Borsa İstanbul hakkında çok fazla detaya girmeden yazımızın konusunu oluşturacak BİST30, BİST50, BİST100 kavramlarına ve pay piyasası hakkındaki bir takım bilgilere değinmeye çalışacağız.

Borsa İstanbul pay piyasası endeksleri ile işlem gören payların fiyat ve getiri performansına da değinerek ülkemizin önde gelen şirketlerinin durumuna göz atacağız.

İlk olarak merak edilen borsa kavramlarından BİST 30 nedir, açıklamaya çalışalım; ardından başlıklar halinde pay piyasası endeksleri yazımızı detaylandırmaya devam edelim.

BİST 30 Nedir?

Her alanda oluğu gibi ekonomi ve finans alanında da performansa, büyüklüğe, değere göre bir sınıflandırma ve kategorizasyon yapılmaktadır. Eski adı İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, yeni adı Borsa İstanbul olan kısaca BİST olarak adlandırılan oluşumda işlem gören firmaların hisselerine göre yapılan kategorizasyondan bahsetmeye BİST 30 ile başlayacağız.

BİST 30, Borsa İstanbul'da işlem gören piyasa değeri ve işlem hacmi en yüksek 30 şirketin hisse senetlerinin performansları doğrultusunda oluşturulan ve tanımlanan bir endekstir. Yazımızın devamında da yer vereceğimiz BİST50 ve BİST100 endeksleri içerisinde BİST 30'de yer alan hisseler doğal olarak bulunmaktadır.

Borsada bahsettiğimiz bu endekslerin işlem kodları bulunmaktadır. BİST 30 endeksinin işlem kodu XU030 olarak tanımlanmıştır. Bu kategoride yani BİST 30 endeksinde yer alacak hisse senetleri belirlenirken dolaşımdaki payların piyasa değeri ile günlük ortalama işlem hacimleri büyükten küçüğe sıralanır ve böylece BİST 30 listesi oluşturulur. Belirttiğimiz bu iki kulvardaki sırlama sonucunda en üstte yer alan 30 hisse senedi endekse dahil edilerek liste oluşturulmuş olur.

BİST 30 endeksine dahil edilecek hisse senetleri belli kurallar dahilinde belirlenmektedir. Bu hisseler C ve D gurubu hisseler daha riskli oldukları için A ve B gruplarından seçilir. (A,B,C ve D grubu hisse senetlerine kısaca değineceğiz) Her 3 ayda bir yeniden belirlenen BİST 30 endeksi Ocak, Nisan, Temmuz ve Eylül aylarında yeniden hesaplanmaktadır. Şimdi BİST 30'da işleme alınan A ve B grubu hisse senetleri ve risk gerekçesiyle liseye alınmayan C ve D grubu hisse senetlerine kısaca değinelim.

• Fiili dolaşımdaki pay değeri 30 Milyon TL ve üzeri olan hisse senetlerine A Grubu hisse senedi denilmektedir.
• Fiili dolaşımdaki pay değeri 10 Milyon TL ile 30 Milyon TL arasında olan hisse senetlerine B Grubu hisse senedi denilmektedir.
• Fiili dolaşımdaki pay değeri 10 Milyon TL'nin altında olan hisse senetlerine C Grubu Hisse senedi denilmektedir.
• Ve son olarak gelişen işletmeler piyasası, serbest işlem platformu, nitelikli yatırımcı işlemleri pazarı veya gözaltı pazarında işlem gören hisse senetlerine D Grubu Hisse senedi denilmektedir.

BİST 30 endeksleri uzun vadeli tercih edilmeleri halinde daha düşük risk ile kazanç elde edilmesini sağlayabilir, bunun yanında deneyimli yatırımcılar kısa vadeli al/sat işlemleri ile de bu endekslerden kar edebilirler.

Bist 30 içerisinde yer alan şirketlerin endeks dahilindeki oranları %10 ile sınırlandırılmıştır. Bunun nedeni piyasa değeri çok yüksek olan bu şirketlerin hisse senetleri değerinde yaşanacak değişmelerin endeks içerisinde büyük etkilenmelere neden olmasını engellemektir.

En Yüksek Hacimli BİST30 Hisseleri

BİST 30'da yer alan hisselerin borsada işlem gören en değerli ve yüksek hacimli kağıtlar olduğunu belirtmiştik. Yazımızın bu bölümünde BİST 30 içerisindeki en yüksek hacimli hisselere değinmeye çalışacağız. bunun için 10 hisse belirledik. Öncelikle bu 10 hisse hakkında tanıtıcı bilgilerle piyasa aktörlerine hakim olmaya çalışalım. Daha sonra BİST 50 ve BİST 100 konuları hakkında da temel bilgilere yer vermeye gayret edeceğiz. Tabi ki yazımızın sonunda endekste yer alacak hisselerin yani pay seçimlerinin nasıl yapılması gerektiği ile ilgili araştırmalarımızı da aktaracağız.

Akbank

Akbank ülkemizin en büyük ve köklü bankalarından biridir. 1948 yılının ocak ayında Adana'da Hacı Ömer Sabancı'nın da aralarında bulunduğu bir grup iş insanı tarafından kurulmuştur. Brand Finance tarafından hazırlanan Dünyanın En Değerli 500 Banka Markası arasında defalarca giren kuruluş, bünyesinde bulundurduğu çok sayıda finansal bölüm ile hizmetlerini ulusal ve uluslar arası boyutta sürdürmektedir.

Akbank BİST 30 listesinde uzun zamandır yer alan, hisseleri değerli, yatırımcılar tarafından da yakından takip edilen bir kurumdur. Akbank hisseleri konusunda merak edilen ve araştırtması yapılan bazı temel konulara değinelim.

Öncelikle Akbank hisse senedi nasıl alınır? Akbank müşterisi olan ve mobil uygulamasını kullanan herkes kolaylıkla Akbank hisselerini satın alabilir. Mobil uygulamada hisse senedi alım satım işlemlerini yapabilmek için bir hisse senedi alım satım hesabı açmanız gerekmektedir. Böylece şubeye gitmeden Akbank İnternet ve Mobil’den bu işlemleri kolayca yapabilirsiniz. Kısa ve uzun vadeli yatıtım yapma imkanı, hisse senedi sahiplerine dağıtılan kat payı (temettü), hisse senedi alım satımından elde edilen sermaye kazancı ve hisse senedi alım-satımından elde edilen gelire %0 olarak uygulanan stopaj ile vergi avantajı Borsa İstanbul'da gerek Akbank gerekse de farklı hisse senetleri ile işlem yapmanın cazip taraflarıdır.

Arçelik

Türkiye'de beyaz eşya denilince akla gelen ilk marka şüphesiz Arçelik. 1955 yılında Vehbi Koç ve Lütfi Doruk tarafından kurulan bir beyaz eşya ve teknoloji şirketi olan Arçelik, ulusal ve uluslararası pazarlarda sektörün önemli bir aktörü olarak yer almaktadır.

Arkasında Koç Holding gibi son derece güçlü ve güvenilir bir yapı bulunan Arçelik, hemen her dönem bilançosunda ciddi satış gelirleri elde etmekte ve bunu hisse senedi performansına de ciddi şekilde yansıtmaktadır. Arçelik firmasının borsada ARCLK adı ile işlem gördüğünü de hatırlatmak isteriz.

Arçelik hisse senetlerinin uzun vadeli yatırımcılar için her zaman dikkate değer olduğu ve yatırım aşamasında uzun yıllardır işleme alındığı bilinen bir gerçek. Bu da BİST'da uzun vadeli işlem yapanların büyük oranda kazanç elde ettiklerinin en önemli göstergesi olarak örnek verilmesine neden olmaktadır.

Arçelik yabancı yatırımcı oranı ile de Borsa İstanbul ortalamasının üzerinde hareket etmektedir. %50'lerin üzerinde bir yatırımcı oranına sahip olan ARCLK hisseleri, bu nedenle de uzun vadeli yatırımların en kazanlı hisselerinden biri olarak her zaman gösterilmektedir.

Arçelik'in yurtiçi beyaz eşya pazarının da %50'ye yakın bir kısmını elinde bulundurduğunu düşündüğümüzde, yapılan çalışmalar da göstermektedir ki satışların artması hisse fiyatlarına anlık olarak yansımaktadır.

Bist 30 endeksinin en önemli kağıtları arasında yer alan Arçelik hisse senetleri pek çok aracı kurumun portföyünde bulunmaktadır.

Koç Holding

Koç Holding temelleri 1926 yılında Vehbi Koç tarafından atılmıştır ve Türkiye'nin ilk holdingi olma özelliğini taşımaktadır. Ülkemizin hala en büyük ve köklü şirketlerini bünyesinde barındıran Koç Holding Borsa İstanbul'da da gerek Koç holding, gerekse de çeşitli şirketlerine ait hisse senetleri ile halka açılmış yapılar arasındadır.

Koç Holding hisse senetleri, BİST 30 endeksi içerisinde yer almakta ve pek çok yatırımcının ve aracı kurumun portföyünde her zaman yer bulan kağıtlardır. Borsa İstanbul'da KCHOL kısaltması ile işlem gören Koç Holding hisseleri, yatırımcıları için bilgilenmeleri amacıyla koc.com.te web sitesinden bir takım paylaşımlar yapmaktadır. Örneğin temettü ödeme tarihçesi, sermaye artırımları ve analist bilgilerine gibi verilere tek tıkla ulaşmak mümkün.

Turkcell

Bilindiği üzere hisse senetleri SPK tarafından yetkilendirilmiş aracı kurumlar ya da banka aracı kurumlar üzerinden bir yatırım hesabı açılarak alınıp satılabilir. Yetkilendirilen bu aracı kurumların sayesinde Borsa İstanbul'da işlem gören tüm hisse senetlerine ulaşılabilir. Turkcell'de ülkemizin en büyük iletişim ve teknoloji firmalarından biri olarak bu aracı kurumlar sayesinde hisselerini harka arz etmektedir.

Turkcell hisse senetleri Borsa İstanbul'da TCELL kısaltması ile yer almakta ve BİST 30 endeksi içerisinde yer almaktadır. Bu arada hatırlatmakta fayda görüyoruz Turkcell hisseleri sadece Borsa İstanbul'da değil aynı zamanda New York Stock Exchange’de işlem görmektedir.

Türk Telekom

Ülkemizde haberleşme ağının temelleri 23 Ekim 1840tarihinde kurulan PTT ile resmi olarak atılmıştır diyebiliriz. 24 Nisan 1995 tarihinde telekomünikasyon ve posta hizmetlerinin birbirinden ayrılması ile telekomünikasyon hizmetlerini yürütmesi için devlet tarafından Türk Telekom şirketi kurulmuştur. Genişbant internet, sabit telefon, mobil ve dijital tv yayınları konusunda hizmet vermen Türk Telekom Borsa İstanbul'daki işlem gören hisseleri ile halka açılmış ve bu anlamda yatırımcıları ile daha da büyüyen bir yapı olmuştur.

Türk Telekom hisse senetleri BİST 30 endeksinde yer alan, yatırımcıların her daim portföylerinde görmek istedikleri bir yatırım aracıdır.

Türkiye'nin önde gelen aracı kurumları üzerinden alınıp satılabilen Türk Telekom hisseleri uzun vadeli yatım planları yapanların her zaman değerlendirdikleri kağıtlardır. 2022 yılında nispeten yükselen bir grafik ile başlayan TTKOM hisseleri, sektörün uzmanı yatırımcılar tarafından kısa vadeli al-sat işlemlerinde de değerlendirilebilmektedir.

Tüpraş

Tüpraş yani Türkiye Petrol Rafineleri 1983 yılında Batman, İzmir, İzmit, Kırıkkale'de yer alan devlete ait 4 adet petrol rafinerisinin birleştirilmesi ile çatı şirket olarak kurulmuş, 2006 yılında özelleştirilerek Koç Holding'e devredilmiş bir Anonim Şirkettir. Akaryakıt ürünleri ve petrol türevleri üretimi ve tedariki sağlayan şirketin hisseleri BİST 30 endeksi içerisinde yer almaktadır.

Tüpraş hisse senetleri her zaman için borsa yatırımcılarının dikkatini çekmiş ve gerek uzun dönem, gerekse de kısa dönem yatırımlarda mutlaka portföylerde yer verilmiştir. Borsa İstanbul'da TUPRS kısaltması ile yer alan hisseler, 2022 yılına kayda değer bir yükseliş grafiği çizerek başlamıştır.

Tupras.com.tr internet sitesinden ve pek çok aracı kurum üzerinden hisselerin gidişatını takip edebilmek mümkün.

Vestel

1984 yılında başlattığı faaliyetlerini 1994 yılından bu yana Zorlu Holding bünyesinde ilerleten Vestel, ülkemizin en büyük beyaz eşya, elektronik ve elektrikli ev aletleri firmalarından birisidir. 1.1 milyon metrekare alan ile Manisa'daki üretim tesislerinde yer alan Vestel City tek alanda kurulu üretim yapan en büyük tesislerden birisidir.

Zorlu Holding bünyesinde halka açık bir şirket olan Vestel'in %63,70 Hissesi Zorlu Holding A.Ş'ye aittir. Geri kalan %36,30'luk hisse ise halka açık olarak işlem görmektedir.

Vestel hisse senetleri BİST 30 endeksi içerisinde yer almaktadır. 2022 yılına yükseliş trendi ile giren Vestel hisseleri, Borsa İstanbul'da işlem yapan yatırımcıların portföylerinde uzun ya da kısa vadeli görmek istedikleri bir yatırım aracıdır.

Şirketin finansal bilgileri, ortaklık yapısı, hisse bilgileri gibi pek çok veriye interneti sitesi üzerinden de ulaşmak mümkün. Vestel bünyesinde yer alan pek çok elektrikli ve elektronik ürün markası ile üretmeye ve büyümeye devam etmektedir.

Kardemir Demir Çelik

Kardemir Demir Çelik Fabrikaları Türkiye'nin ilk ağır sanayi fabrikası olarak 3 Nisan 1937'de Mustafa Kemal Atatürk'ün talimatı ile kurulmuştur. Temelleri dönemin başbakanı İsmet İnönü tarafından atılan bu fabrikanın günümüze kadar büyüyerek ve güçlenerek gelmesi Cumhuriyet projelerinin de ne denli akılcı ve kalıcı olduğunun kanıtı niteliğindedir.

Yıllarca Kamu İktisadi Teşekkülü (KİT) olarak faaliyetlerini sürdüren şirketin bu gün itibariyle hisselerinin tamam halka açıktır. Kardemir hisseleri BİST 30 endeksi içerisinde yer almaktadır.

Ortaklık yapısına baktığımızda A Grubu hisselere sahip olan Kardemir A.Ş. çalışanları, B Grubu hisselere sahip olan Karabük ve Safranbolu Ticaret Odası, Esnaf Odası Üyeleri, D Grubu hisselere sahip olan Yöre Halkı, Kardemir A.Ş. emeklilerini görmekteyiz.

Borsa İstanbul'da KRDMD adıyla işlem gören Kardemir hisse senetleri, her zaman piyasanın takip ve tercih edilen yatırım araçlarından biri olmayı başarmıştır.

Şişecam

İstanbul Paşabahçe semtinde Türkiye'nin ilk cam ihtiyacını karşılamak amacıyla 4 Temmuz 1935'te kurulan Şişecam geçen bunca zaman içerisinde ülkemizin en büyük sanayi kuruluşlarından biri olmayı başarmıştır. Fabrikanın yer aldığı Paşabahçe semti bu durumdan dolayı cam üretimi ile anılır hale gelmiştir.

Şişecam topluluğunun ana faaliyet alanı cam ve kimyasal üretimidir. Düz cam, cam ev eşyası, cam elyafı gibi camın tüm temel alanları ile hammaddelerinin üretimi konusunda ülkemizin ve bölgenin lideri konumundadır.

Şişecam ile tek çatı altında birleşen, Anadolu cam, Denizli cam, Trakya cam, Soda sanayii ve Paşabahçe markaları kurumun güçlenerek büyümesinin yolunu açmıştır.

Şişecam hisseleri Türkiye İş Bankası %50,9, Efes Holding %6 ve %43 halka açık olarak Borsa İstanbul'da SISE adıyla işlem görmektedir.

Son bir aylık hisse değerlerine baktığımızda dalgalı bir hal izlediğini söyleyebileceğimiz SISE kağıtlarının BİST 30 içerisinde yer aldığını ve yatırımcıların her zaman yakın markajında olduğunu hatırlatırız.

Pegasus

Pegasus Havayolu Şirketi, yani Pegasus Hava yolları İstanbul merkezlidir. Düşük maliyetli havayolu şirketi olarak anılan yapının uygun fiyatları ile tercih edilen bir firma olduğunu söylemek mümkün.

Silkar Yatırım ve Net Holding'in ortak girişimiyle kurulan firma, charter uçuşları ile sektörde yer almaya başlamıştır.

Hisseleri her zaman yatırımcıların ilgisini çeken Pegasus, BİST 30 endeksinde yer almaktadır.

Böylece BİST 30 endeksi içerisinde yer alan 10 büyük şirket hakkında bir takım bilgileri paylaşmış olduk. Yazımızın sonlarına doğru BİST 50 ve BİST 100 kavramlarından da bahsederek endekste yer alan pay seçimlerinde dikkat edilmesi gerekenleri aktarmaya çalışacağız.

BİST 50 Nedir?

Endeksler, borsa yatırımcılarının işlem gören piyasalar hakkında bilgi edinmesine olanak sağlayan önemli veri göstergeleridir. BIST Endeksleri arasında yer alan, piyasa ve işlem hacmi bakımından en yüksek 50 hisse senedinin performansını ölçen endekse BİST 50 endeksi denilmektedir. BİST 50 endeksi yazımızın başından itibaren belirttiğimiz BİST 30 endeksinde yer alan firmaları da kapsamaktadır.

BİST 50 endeksi XU050 işlem kodu ile Borsa İstanbul'da işleme alınmaktadır. Ülkemizdeki en değerli 50 şirketin yapmış olduğu işlem hacmi ve piyasa değerlerine göre sıralandığı BİST 50'de şirketler Borsa İstanbul yönetimince üç farklı aşamada incelenerek belirlenmektedir.

BİST 100 Nedir?

BIST 100; BIST Endeksleri arasında yer alan, piyasa ve işlem hacmi bakımından en yüksek 100 hisse senedinin performansını ölçümler. Anlaşılacağı üzere BİST 100, BİST 50 ve BİST 30 olarak tanımladığımız endekslerdeki şirketleri de kapsamaktadır. BİST 100 Borsa İstanbul'da XU100 İşlem koduna sahiptir.

Endekslerde Yer Alacak Pay Seçimleri Nasıl Yapılmaktadır?

BİST 30 şirketleri, BİST 50 şirketleri ve BİST 100 şirketleri belirlenirken elbette ki payların fiyat ve getiri olasılıkları dikkate alınmaktadır.

Endekslerde yer alacak pay seçimlerinde piyasa değeri, fiilli dolaşımdaki pay oranı, katsayı, fiili dolaşımdaki payların katsayılı piyasa değeri, A, B, C ve D listeleri, kurumsal yönetim derecelendirme notu, döviz kuru, fiyat ve getiri endeksleri, kapsam dışı paylar gibi farklı kriterler değerlendirilerek oluşturulmaktadır.

Yazımızda yer verdiğimiz bilgilerin yatırım tavsiyesi olmadığını hatırlatır, tüm yatırımcılara bol kazançlar dileriz.